Rob Jetten ging er in de slotfase van de verkiezingscampagne steeds meer zelf in geloven: het verslaan van het pessimistische, negatieve verhaal van de PVV. En veel kiezers met hem. Jetten heeft voor D66 de grootste overwinning in de geschiedenis van D66 binnengesleept en werd daarmee de grootste partij van Nederland. Een ongelooflijk knappe prestatie.

De campagne van Rob Jetten was positief en sprankelend. Dat heeft ook niet directe D66 sympathisanten aangetrokken. Hij heeft geluk gehad met het afzeggen van Wilders voor het eerste RTL debat en de deelname aan de finale week van de Slimste Mens. Hij heeft de meeste schermtijd gekregen op televisie en was veel aanwezig op de sociale media en op bilboards. Hij was voortdurend in beeld bij iedereen die de politiek een beetje volgde. Hij heeft kansen gekregen en allemaal goed benut. Hij was ijzersterk in de debatten en ook op momenten dat niet de vaste riedels konden worden afgedraaid, maar er echt geïmproviseerd moest worden. Rob Jetten deed dat met een geweldige dossierkennis, flair en optimisme. Een winnende combinatie! 

Centrum links heeft gewonnen

De vier partijen van het kabinet Schoof hebben bij de verkiezingen van 29 oktober 2025 alleen maar verliezers opgeleverd: PVV -11, VVD -2, BBB -3 en NSC -20 zetels. Samen een verlies van 36 zetels. Reden genoeg om de koers om te gooien met als kern D66 +17 en CDA +13. 

Is Nederland linkser geworden of rechtser? Als we Nederland verdelen in vier blokken dan levert dat het volgende beeld op na de verkiezingen van 2023 en 2025:

Ondanks het verlies van de PVV van 11 zetels (van 37 naar 26) is ‘uiterst rechts’  nauwelijks kleiner geworden. Misschien dat niet iedereen BBB en SGP in het blok ‘uiterst rechts’ plaatst, maar als je tijdens deze verkiezingscampagne hun opstellingen zag, dan zaten ze erg dicht bij de PVV. Het verlies van PVV en BBB is opgevangen door JA21 en FVD. Binnen centrum rechts is het verlies van NSC voor een groot deel opgevangen door het CDA, maar niet helemaal. Per saldo een verlies van 9 zetels voor centrum rechts. De grote winst zit bij centrum links door de overwinning van D66 en het beperkte verlies van GLP (GroenLinks/PvdA). De partijen in de restgroep zijn bijna gelijk gebleven. In het grote plaatje heeft in Nederland een beperkte verschuiving plaatsgevonden van centrum rechts naar centrum links.

Wat deze verkiezingen ook hebben aangetoond is dat centrum rechts niet de agenda van uiterst rechts moet overnemen vanuit de gedachte om uiterst rechts wind uit de zeilen te halen. De kiezer kiest dan toch vaak voor het origineel. Het pleidooi van D66 en CDA voor een radicale koers door het midden heeft zich uitbetaald van 14 zetels in 2023 naar 44 zetels in 2025.

Twee meerderheidscoalities

Het nieuwe politieke speelveld levert twee meerderheidscoalities op met maximaal 5 partijen: D66, CDA, GLP en VVD (86 zetels) en D66, CDA, VVD, JA21 en CU of BBB (78 of 79 zetels). De tweede coalitie heeft uit alle 3 grote blokken een vertegenwoordiger. Maar is dat een garantie voor een stabiel kabinet? Grote thema’s als stikstof en klimaat lijken vrijwel onoplosbaar tussen D66 en JA21/BBB. En dat zijn twee dossiers die opgelost moeten worden. Voor de grote thema’s als wonen, klimaat, zorg, economie en migratie is het programmatisch eenvoudiger bij de eerste grote coalitie dan bij de tweede. In dit artikel heb ik laten zien dat D66, GLP en CDA op de grote thema’s elkaar moeten kunnen vinden. Zou de VVD zich hier niet bij kunnen aansluiten? Ongetwijfeld zal de VVD heel hard gaan onderhandelen voor vergaande compensatie van het laten vallen van hun verkiezingsbelofte om niet met GLP in een kabinet te gaan. Maar wat als het landsbelang roept? Zou het helpen als Rob Jetten Klaas Dijkhof zou vragen als verkenner? Dijkhof heeft een scherp beeld van een stabiel middenkabinet. En hij heeft een interessante opvatting over democratie. Democratie is een vorm van 'inschikken'. Dat kunnen de vier centrum partijen goed gebruiken. 

Als de VVD toch voet bij stuk houdt en niet met GLP in een kabinet wil, dan resteert alleen een minderheidskabinet van D66, GLP en CDA. In het programma van Eva Jinek hield Maarten van Rossum (niet de bekende historicus, maar de onderhandelingsdeskundige) een pleidooi voor een minderheidskabinet. ‘Het grote voordeel is dat er dan altijd over de inhoud gepraat zal worden en niet over het gedoe binnen een coalitie’. En het past bij het versnipperde politieke landschap. Een nadeel kan zijn dat je allemaal verschillende onderling tegenstrijdige oplossingen krijgt. Dat kan voorkomen worden met een hele sterke groep ministers. Die moeten vanuit een aansprekende samenhangende visie op de toekomst van Nederland concrete voorstellen doen en meerderheden zien te vinden. Dat betekent ook goed luisteren naar de inbreng van de oppositie. 

Premier Jetten zou de partijen in het ‘restblok’ moeten vragen om een constructieve opstelling te kiezen en voorstellen van het kabinet op z’n merites te beoordelen en niet proberen om zo snel mogelijk het kabinet beentje te lichten. Met een groot deel van de Tweede Kamer (de PVV heeft al aangekondigd hard oppositie te gaan voeren) vier jaar lang de grote thema’s en uitdagingen van de toekomst met een constructieve grondhouding te benaderen. 

Michiel Verbeek